Adamın biri atıyla giderken buğday hasatından sonra anız yaktıklarını gördü. Oradan geçerken yüksek bir ses duyup durdu, sonra, alevlerin içine girdi, sesin geldiği yöne doğru koştu. Orada gördü: başakların içinde küçük bir yılan duruyordu, telaşla dolanarak ateşin içinden çıkmaya çalışıyordu. Adam eğilerek elindeki kamışı uzattı, yılan uzatılan kamışa sarıldı. Adam yılanı alevlerden uzağa, yolun kenarına bıraktı. Atlı yoluna devam etmek için hazırlanırken yılan kuyruğunun üzerinde dikilerek atın önünde durdu. At diğer tarafa yönelirken yılan tekrar atın önünü kesti.

''Bunun istediği nedir acaba?! Seni yangından  çıkarmamı mı kabullenemiyor musun? Diye sordu adam kızarak.'' Buna rağmen yılan adama bakarak onun dikkatini çekti. ''Bu beni bir yere mi götürecek acaba? Ne olacaksa olsun, o tarafa gideyim.'' diye düşündü ve yılanın peşine takıldı.

Gide gide küçük bir tepeye ulaştılar. Tepenin yamacında yılanın küçük bir yuvası vardı. Yılan orada durdu, adama bakarak yuvasına girdi. Az sonra ağzında altın bir iple geri çıktı. İpi yuvanın girişine bırakarak otların içine girdi.

-Adam: ''Vallaha bu aklımdan geçen şey değil, ona iyilik yaptığım için karşılıksız bırakmayacak herhalde?'' diyerek atından indi. Kamasıyla yuvanın etrafını kazmaya başladı.

Bir süre kazdıktan sonra, küçük bir sandık gördü ve çıkarttı. Sandığın içinde parlak altın sarısı zırhlı kıyafet, altın suyuna batırılmış çelikten şapka, kulpu altından yapılmış bir kılıç ve gümüşle işlenmiş kama kemeri vardı.

Atlı bulduğu kıyafetleri giydi ve atına bindi. Küçük yılan, adam hazırlanana kadar otların içinden onu izledi. Atlı yola koyulurken, yılan onu yolcu edecek gibi otların içinden çıkıp uzun süre gidişini izledi. Adam da selamlarcasına yılana bakarak atını sürdü.

Öyle işte; iyilik yaparsan, iyilik görürsün...

Ф׀Ы ПЩ׀ЭМЭ…

Л׀ы гуэр шууэ гъуэгу здытетым, гуэдзыр зды׀уахыжа губгъуэм лыгъэ ирадзауэ ягъэсу хуэзащ. лыгъэм щыблэк׀ым к׀ий мэкъышхуэ къызэхихри къэувы׀ащ, ит׀анэ, маф׀эм хэлъадэри, макъыр къызди׀ук׀ымкэ  щ׀эпхъуащ.

Абдеж елъагъу: зы блащхъуэ ц׀ык׀у к׀ийуэ гуэдзыпкъэм хэсщ ,маф׀эм къиухъурэихьарэ къик׀ып׀э имыгъуэту. Шум зригъэзыхри и къэмышыр блащхъуэм хуишиящ. Блэм къэмышым зыкъришэк׀ри, л׀ым ар маф׀эм къыхихащ, лыгъэм нэхъ пэжыжьэуи гъуэгубгъум щигъэт׀ылъащ. И гъуэгум пищэжыну щыхуежьэм, к׀эк׀э щыту блэр шум къыпэуващ. Л׀ым и шыр лъэныкъуэк׀э къыщытри׀уэнт׀ык׀ым, блэр къежэк׀ри аргуэру къыпэуващ.

Сыту п׀эрэ мыр зыхуейр? Маф׀эм укъызэрыхэсхара пхуэмышэчыр? жи׀ащ л׀ым губжауэ, арщхьэк׀э, къыхуэплъэк׀ыурэ блэм лъэныкъуэк׀э щытри׀уант׀эм, ''Мыбы зыщ׀ып׀эк׀э сишэну п׀эрэ? Зэрыхъуу ирехъу, абык׀э сык׀уэнщ'' игу къэк׀ри, блэм и ужь иуващ.

К׀уэм-к׀уэурэ  ׀уащхьэ гуэрым нэсахэщ. ׀уащхьэ джабэм гъуэ ипщхьэп׀э ц׀ык׀у и׀эт. Блэр абдеж къыщыувы׀эщ, шум къыхуеплъэк׀ри, гъуэм ипщхьащ. Куэдрэ гувакъым. Дыщэ ׀уданэ жьэдэлъу къипщыжащ. ׀уданэр гъуэ ׀уфэм щигъэт׀ылъри езыр пабжьэм хэпщхьащ.

Уэлэхьэ, мыр си гугъэм щыщымы׀э. Ф׀ы хуэсщ׀ащи, ф׀ы къысхуищ׀эжыну хэту арагъэнмэ, -жи׀эри л׀ыр и шым епсыхащ Къамэр кърихри гъуэ ׀уфэр къит׀у щ׀идзащ.

Зыкъуэмыф׀   къит׀ауэ пхъуантэ ц׀ык׀ум ׀ууащ. Зэтрихмэ, дыщэпск׀э зэщ׀элъыдэу афэ джанэ, дыщэпс тегъэлъэдауэ жыр пы׀э, зи ׀эпщэр дыщэ защ׀э сэшхуэ, дыжьыным къыхэщ׀ык׀ауэ-къамэ бгырыпх дэлът.

׀эщэ-фащэ къигъуэтамк׀э зихуапэри, л׀ыр шэсыжащ. Блащхъуэ ц׀ык׀ури апщ׀ондэху л׀ым къык׀элъыплъу пабжьэм хэсащ. Шур и гъуэгу щытеувэжым, ар иригъэжьэж хуэдэ, блащхъуэр пабжьэм къыхэпщри, куэдрэ абы к׀элъыплъащ. Л׀ыри, блэм сэлам ирихыж щ׀ык׀эу, зэ къеплъэк׀ыжри, шым елъэдэкъэуащ.

Аращ-т׀э. Ф׀ы пщ׀эмэ, ф׀ы ухуэзэнщ…

Türkçeleştiren: Guğe Tiyatro Grubu
üyesi Kuşha Muhammed

Masal, LEĞUPIKU(GÖKKUŞAĞI DEMEK) isimli çocuk dergisinden alınmıştır. (2009 sayı :1)
Kaynak: http://kafkasfederasyonu.org

Bir varmis bir yokmuş, adamın biri ot biçmekten gelmiş, soğuk bir su getir diye kızını suya göndermiş. Beklemiş, beklemiş, kızı dönmeyince ardından karisini göndermiş. Su derin bir deredeymiş, yamacında da kocaman bir armut ağacı yetişiyormuş. Annesi kızını ağacın altında oturmuş ağlarken bulmuş: -Ne oldu, kızım, niye ağlıyorsun, diye hemen yanına koşmuş. 
-Niye mi ağlıyorum? Evlenirsem, oğlum olursa, disaseye* gelirsem, oğlum bu ağaca çıkıp düşerse, Vurihij’a düşüp boğulursa ben ne yaparım; iste onun için ağlıyorum. Bunu duyunca annesi de ‘vay basımıza gelen’ diye kızının yanına oturmuş, o da ağlamaya başlamış. Adam beklemiş, beklemiş, kızıyla karisi dönmeyince Atina atlayıp kendisi arkalarından gitmiş. Dereye varınca bakmış, ana kız ağlaşıp ağacın altında oturuyorlar. -Ne oldu, niye ağlıyorsunuz, diye sormuş endişeyle. 

-Daha ne olsun, demiş kadın. Bu kızımız evlenirse, oğlu olursa, disaseye gelirse, çocuk ağaca çıkıp düşerse, Vurihuj’a düşüp boğulursa ne yaparız; iste onun için ağlıyoruz. 
-Hay Allah cezanızı versin, insan buna inanır mi, diye kızmış adam ve ikisini de kovalamış. –Ne kadar aptalsınız! Sizden aptalı var mi acaba bu dünyada? Yer gök şahidim olsun, bu dünyada sizden aptalı varsa bulmadan dönmeyeceğim diyerek kocaman sopasını alıp yola düşmüş. Az gitmiş, uz gitmiş, dere tepe düz gitmiş, tanımadığı bir köye varmış. Yorulduğu için bir eve konuk olmuş. Ama konuk olduğu evde tuhaf bir durum varmış. Evdekiler ellerinde birer p’asta* dilimiyle tavan arasına çıkıyorlar, elleri bos iniyorlarmış. Yeniden alıp çıkıyorlar, yine elleri bos iniyorlar, çıkıyorlar, iniyorlar... -Yarabbi, ayıp olmazsa bir şey soracağım, demiş adam. 
-Niye ayıp olsun, sor, demiş ev sahibi. 
-Bu yaptığınızı açıklar misiniz? Birer p’asta dilimiyle tavan arasına çıkıyorsunuz, eliniz 
bos iniyorsunuz, bunun anlamı nedir? 
-Yiyoruz da ondan, başka ne anlamı olabilir, diyerek herkes birbirine bakmış. 
–P’asta aşağıda odada duruyor, kaymak da tavan arasında. P’astayi yukarı götürüp banıp yiyoruz, aşağı inip tekrar alıyoruz... Sen başka nasıl yenir biliyor musun? 
-Peki p’astayi yukarı götürseniz ya da kaymak çömleğini aşağı indirseniz, yanına koyup 
yeseniz olmuyor mu? 

-Vallahi, doğru söylüyor! Bu niye aklımıza gelmedi, diye kaymak çömleğini indirmeyip 
p’asta sofrasını tavan arasına çıkarmışlar. Adam arkalarından bakıp: -Hay Allah cezanızı versin, siz daha aptalsınız, diyerek tekrar yola koyulmuş Az gitmiş, uz gitmiş, dere tepe düz gitmiş, derken, karsıdan ağlayıp dövünüp gelen kalabalık bir kadın grubuna rastlamış: -Mahvolduk, perişan olduk, diye ağlanıyormuş aralarından yaslı bir kadın. – Annen de talihsizdi, kaynanan da talihsizdi, kocan da ne kadar bahtsızdı... Tek sıra halinde giden bu topluluğun önünde basına küp geçirilmiş bir kadın yürüyormuş. Bakmış, sasırmış adam, buna bir anlam verememiş. -Bacılarım, demiş, beni ayıplamazsanız size bir şey soracağım. 
-Buyur sor, demişler. 
-Bu yaptığınızı açıklar misiniz? 
-Bu taze gelini gömmeye götürüyoruz. 
-Niye, diye sasırmış adam, canlı gömmek adetiniz mi? 
-Bu canlı değil, demişler. – Küpün dibinde kalan kaymağı yalamak için basını soktu, Allah 
tuttu, bırakmadı. Annesi perişan, kaynanası kendini paralıyor, zavallı kocası mezarlıkta ağlayıp mezar kazıyor. Bu duyunca adam sopasıyla vurup küpü kirmiş ve yeni gelini gün ışığına kavuşturmuş. 
-Allah Allah, bu bizim tanrımız, tanrımız gelinimizi kurtardı, diye dualar etmişler, adamı davet edip yedirmişler, içirmişler. “Hay Allah cezanızı versin, siz daha aptalsınız” diyerek adam ellerinden kurtulmuş ve yola koyulmuş. Az gitmiş, uz gitmiş, dere tepe düz gitmiş, derken bir yere varmış. Yorgun ve aç olduğu için birinin haçesine* konuk olmuş. Konuk olmuş ama daha yemeden içmeden “nereden geliyorsun” diye guase* birini göndermiş. 
-Öbür dünyadan geliyorum. Guaseye bunu ilettiklerinde hemen getirin buraya diye yanına çağırtmış. -Öbür dünyadan geliyorsan, söyler misin, geçen yıl ölen oğlumu gördün mü? 
-Görmez olur muyum? Ben oğlunun elçisiyim. 
-Allah Allah, gökte ararken yerde bulduk seni. Nasıl benim rahmetli oğlum? 
-Oğlun iyi, keyfi yerinde. Simdi cennete gönderdiler, biraz ibadet yapmak için parası 
yetmedi de bin altın som getir diye beni gönderdi. 
-Biricik oğlum için bin som mu esirgeyeceğim, diye dolu bir kese altın vermiş. – Üstü bası nasıl rahmetlinin, diye sormuş tekrar. 

-Çok üstsüz bassız kaldı, demiş adam... İnsan içine çıkacak kıyafeti yok, kisin giyecek 
kalın bir şeyi de kalmadı. 

-Ona biraz giyecek götürür müsün, diyerek guase pantolon, gömlek, çerkeska, güzel bir 
şapka, samur kürk, gonserik mest, lhey hazırlatmış. Güzelce yedirmişler, iyi de bir yolluk verip adamı yolcu etmişler. “Hay Allah cezanı versin, bu hepsinden aptal” diyerek adam yola koyulmuş. Bir iki saat sonra psi eve gelmiş. Guase onu kapıda karşılayıp: -Bugün kim geldi biliyor musun? 
-Kim geldi? 
-Öbür dünyadan oğlumuzun elçisi bir adam geldi! 
-Ne diyorsun? 
-Vallahi, doğru söylüyorum, diyerek yaptığını, verdiklerini anlatmış. 
-Yaya miydi atlı miydi? 
-Yayaydı. 
-Ah, bineceği bir at niye vermedin, diyerek psi geri dönmüş, yola düşmüş. 
Rastladığı yolculara sora adama yetişmiş. 
-Öbür dünyaya giden sen misin, diye sormuş. Adam, yaptığımı anlayacak diye telaşlanıp: 
-Vallahi, beyim, demiş, hepimiz o yolun yolcusuyuz. 
-Oraya kadar yayan mi gideceksin? 
-Eh, biz alışığız, zararı yok, ama oğlunuz yayan çok zahmet çekiyor. 
-Zahmet olmazsa bu ati oğluma verir misin, diyerek psi atından aşağı atlamış, adamı bindirerek kendisi yayan geri dönmüş. “Hay Allah cezanı versin, bu hepsinden de aptal” diyerek adam evine dönmüş. 

Kaynak:Nart Dergisi"30.Sayi 
Tavurihise (Yüz Masal), 1992, Nalçik, s.21-23 
Derleyen: Nalo Zavur 
Adigeceden Çeviren: Murat Papsu

Disase: Evlenen kizin anne babasini ilk kez ziyarete gelmesi.
P΄asta: Bugday veya misir unundan yapilan, diger yemeklerle birlikte yenen bir tür kaçamak.
Haçes: Asil evden ayri yapilan konuk evi.
Guase: Prenses. 
Som: Eskiden para birimi. Çerkesler yasadiklari ülkelerin para birimi için bu kelimeyi kullanirlar.
Gonserik: Tabaklanmis sigir derisinden yapilan, çarik benzeri ayakkabi.
Lhey: Kisin sicak tutmasi için dizle ayak bilegi arasina sarilan yün veya keçe dizlik.
Psi: Prens.

Bu halk söylencesinin nereden çevrildiği veya derlendiği saptanamamıştır.

Bir çiftçi ile ayı nasıl olmuşsa iyi bir dostluk kurmuş. Bir gün oturup ortaklaşa turp ekmeye karar vermişler. İkisi de bu işi severek benimsemişler.

“Ayı arkadaş” demiş çiftçi, “turpun kökü benim olsun, başı senin olsun, olur mu?”

“Tamam loru” deliş ayı, bitkilerin baş tarafının daha iyi olduğunu düşünerek sevinmiş. Bir süre sonra turp yetişmiş ve sökme zamanı gelmiş. Çiftçi ayıya haber göndermiş, ayı gelmiş birlikte turpu sökmüşler. Çiftçi turpun köklerini almış ayıya da anlaşma gereği baş taraf olan saplarını vermiş.

Ertesi yıl çiftçi ayıya “ortaklaşa yine bir şey ekelim mi” diye sormuş. Aşı karşılık olarak:

“Ekelim, ama bu kez ektiğimiz şey yetişince kökü benim, başı senin olacak. Razı oluyorsan bu işte varım” demiş”.

“Peki, kabul” demiş çiftçi, “razı oluyorum, istediğin gibi olsun”.

O yıl buğday ekmişler. Buğday yetişip biçme zamanı gelince çiftçi ayıyı çağırmış, ekini biçip kaldırdıktan sonra:

“Anlaşmamıza göre ben ekinin baş tarafını alıyorum, kökler de senin, buyur al” demiş.

(Çerkes Masalları, Türkçesi M.Yasin Çelikkıran-TEŞÜ, Kafkas Derneği Yayınları, 2001)

Bu halk söylencesinin nereden çevrildiği veya derlendiği saptanamamıştır.

Yoksul ve yaşlı bir karı koca varmış. Yaşlılıklarından bir tek erkek çocukları dünyaya gelmiş. Bu çocuk onların biricik neşe kaynaklarıymış. Bir gün karı koca tarlaya çalışmaya giderken, bebeği de beşiğiyle birlikte götürmüş. Karı koca “kim daha çok ekin biçerse bebeği öpme hakkı onun olacak” diye kendi aralarında eğlenceli bir yarış yapmaya karar vermiş. Çocuğu iyice sarıp beşiğin içine yatırmışlar, üstünü de öterek tarlanın baş tarafına bırakmışlar. Büyük bir hevesle başlamışlar ekin biçmeye.

Tarlanın öbür başına kadar tırpan sallamışlar. Oradan geriye doğru var güçleriyle ekini biçerek başladıkları yere dönmüşler. Bebeği bıraktıkları yere bakmışlar ki, ne bebek var ortada ne de beşik. Büyük bir üzüntü ve telaş içinde sağa sola koşuşmuşlar, aramadık yer bırakmamışlar, ama çocuğu bulamamışlar. Alan belki geri getirir ümidiyle uzun süre tarlanın başında beklemişler. Akşam karanlık çöküp ümitleri kırılınca ağlaya sızlaya evlerine dönmüşler.

Meğer çocuğu ayının biri kaçırmış, mağaraya götürmüş. Ayı bebeği o kadar çok sevmiş ki onu kendi yavrusu gibi beslemiş, büyütmüş. En çok da geyik beyni, bal ve doğal meyveler yedirirmiş. Günler, aylar, yıllar geçip gitmiş. Çocuk büyümüş, serpilmiş, güçlü ve yakışıklı bir genç olmuş. Ormandaki diğer yabani hayvanlarla birlikte yaşar ve bütün hayvanlar, iki ayaklı olduğu için ona hem acırlar hem de çok severlermiş. Çocuk, anne babasından ayrı büyümesine rağmen onları hep özler ve ararmış. Kendisini büyüten anne ayı öldükten sonra, öz anne ve babasının olduğu köye gelmiş. İçgüdüsüyle ve annesinin kokusunu hissederek doğru baba ocağına gelmiş. Kapıyı çalmış. Anne içeriden:

“Kim o” diye seslenmiş. Delikanlı:

“Anne benim oğlun, ben geldim” demiş. Annesi ağlayarak:

“Bana anne diyecek kimse yok. Onu yıllar önce kaybettim” demiş. Delikanlı, beraberinde getirdiği bebekliğindeki beşiği ve o zaman üzerindeki zıbını pencereden içeri atmış. Anne beşiği ve zıbını derhal tanımış, koşarak gidip kapıyı açmış. Ana oğul birbirine sarılıp, sevinç gözyaşları dökmüş. Babası da bir köşede oturmuş, gelen oğlunu sevgiyle seyrediyormuş. Üçü bir arada ocağın başında uzun süre konuşarak hasret gidermiş. Genç başından geçenleri ve ayı annenin kendisini nasıl büyüttüğünü, yabani hayvanlarla nasıl arkadaşlık yaptığını anlatmış.

Ayının kendisini çok iyi beslediğini, ayılarla aslanlarla güreşerek büyüdüğünü, bir ağacı kökünden söküp çıkarabilecek güçte olduğunu, ismi olarak da “ayının oğlu Şav” olarak çağrıldığını masal gibi anlatmış. Bu arada anne ve babasının yoksulluk içinde olduğunu, evde yiyecek içecek malzemelerinin az olduğunu, babasının zengin bir adamın avlusunda gece bekçiliği yaptığını, ancak emeğinin tam karşılığını alamadığını, aylık ücretinin her seferinde eksik ödendiğini öğrenmiş.

Sabah olup kalktıklarında babasına aylık ödemeleri kesen zenginin evine gitmiş. Evin bahçesindeki üç tahıl ambarından birini yerinden sökmüş, kucaklayıp kendi avlularına getirmiş. Akşam olunca babasının yerine gece bekçiliği yapmak üzere gideceğini söyleyince babası:

“Oğlum! Benim yaptığım işi en yapamazsın, sana ağır gelir, dayanamazsın” demişse de delikanlı kabul etmemiş, zengin beyin evine bekçilik yapmak üzere gidip, babasını yerine geldiğini söylemiş. Şav’ı avlu kapısının olduğu yere getirmişler, kapının sürgüsüne parmaklarını sokmuşlar, ellerini çıkarmaması için takozla desteklemişler. Bu işkenceli işi bekçinin gece uyumaması için yaparlarmış. Şav buna çok içerlemiş. Beyin adamları çekilip gittikten sonra takozla çakılı parmaklarıyla sürgülü kırmış, gitmiş bu işi yaptıran zengin beyi kaldırmış, yakasından tutup getirmiş, kapının sürgüsüne parmaklarını sokmuş ve ellerini çıkarmaması için takozla berkitmiş. Bey geceyi inleyerek geçirmiş, sabahı zor etmiş. Sabah olunca iniltiye gelenler bir de bakmışlar ki beyleri kapıya sürgülenmiş durumda. Hemen kurtarmışlar.

Zengin bey ayının oğlu Şav’ın bu yaptığının intikamını almak istemiş. Onu nasıl öldürteceğini planlamış. Ertesi gün Şav’ı yanına çağırtmış ve:

“Madem babanın yerine çalışacaksın” demiş, kör bir baltayla zayıf öküzler koşulu bir araba vermiş,”Şu karşı dağdaki ormana gidip odun getireceksin”. Şav, beyin istediği gibi tarif edilen ormana gitmiş, odun kesmeye başlamış. Ama balta o kadar körmüş ki kurumuş ağaçları hiç kesmiyormuş. Şav o baltayla iş yapılamayacağını anlayınca onu götürüp arabaya asmış, kendi elleriyle ağaçları kırarak, sökerek, kütükleri arabaya doldurmuş ve köy yoluna koyulmuş. Biraz sonra öküzlerden biri çok zayıf ve güçsüz olduğu için arabayı çekemez olmuş. Öküze yürü diye bağırınca, ormandaki hayvanlar Şav’ın sesini tanımış, koşarak yanına gelmişler. Şav zayıf öküzü çözmüş, arabanın arkasına bağlamış, gelen domuzlardan en irisini arabaya koşmuş, odunu köye getirmiş. Beyin avlusuna domuz koşulu arabayla Şav’ın girdiğini gören beyin adamları köşe bucak kaçışmış, kutlu yerlere gizlenmiş. Şav öküzleri ve domuzu serbest bırakıp odunları indirdikten sonra beyin huzuruna çıkmış. Bey, Şav’ın bu işi yapamayacağını ve ona ceza vereceğini düşünürken, arzusunun gerçekleşmediğinden duyduğu üzüntüyü belli etmeden:
”Aferin, bu zor iyi başardın. Seni yarın bir yere çift sürmeye göndereceğim” demiş. Şav sabah erkenden beyin yanına gelmiş, bey ona üç öküz ile bir oğlan çocuğu vermiş, gidecekleri tarlayı tarif etmiş.

Şav tarif edilen yere geldiğinde, burada insanların yaşamadığını, toprağın sert, taşlı ve çorak olduğunu görmüş. Beraberinde getirdiği çocuk Şav’a:

“Burada dev büyücü yaşar, yedi oğlu var. Buraya gelenleri çarparlar” diye korkusunu söylemiş. Kendisi de hiç Şav’ın yanından ayrılmıyormuş. Şav çocuğun elinden tutmuş, “Sen hiç korkma! Ben onların hakkından gelirim” demiş. Başlamış çift sürmeye. Tarlanın öbür başına gelince bir çalılığın içinden büyücünün yedinci ve en küçük oğlu çıkmış karşısına. Şav’ı çarpıp yıkmak istemiş, ancak gücü yetmemiş. Şav onu yakaladığı gibi sabanın boyunduruğuna götürmüş. Öküzlerden birini çözmüş, sabana onu koşmuş. Başlamışlar çift sürmeye. Büyücünün oğlu çok güçlü olduğu için iş hızlanmış. Ancak büyücünün oğlan bağırıp çağırmaya başlamış. Bu sefer büyücünün altı oğlu onu kurtarmaya gelmiş. Ancak Şav onları da yakalamış, sabana koşmuş. Öküzler artık çift sürmeden yayılmaya başlamış. Ama büyücüler Şav’ın korkusundan bütün tarlayı bir gün içinde sürüp bitirmiş. Akşamüzeri Şav üç öküz, çocuk ve sabana koşulu yedi büyücüyle köye dönmüş. Beyin avlusuna girince yedi büyücüyü görenlerin her biri bir köşeye saklanmış. Şav büyücüleri çözüp serbest bırakınca, zengin bey ve adamları iyice korkuya kapılmış. Odalara kapanıp kapıları sıkı sıkı kilitlemiş.

Ayının oğlu Şav, bir biçimde zengin beyin kendisini öldürteceğini anlamış ve o köyden ayrılıp başka bir köye göçmeye karar vermiş. Anne babasına iki yıl yetecek yiyecek ve içecek bırakmış, ilerde kendilerini de aldırtacağını söyleyip veda ederek köyden ayrılmış.

Az gitmiş uz gitmiş derken yolda, orman kenarında bir adama rastlamış. Adam elleriyle ağaçları birbirine kavuşturuyor, bir kadın saçı örer gibi onları örmeye çalışıyor, uğraşıp duruyormuş.

Şav, güçlü kuvvetli bu adama selam vermiş, o da selamını almış. Ormanın kenarında oturup beraber yemek yemişler ve arkadaş olmuşlar. Yemekten sonra birlikte yola koyulmuşlar.

Az gitmişler uz gitmişler derken, elindeki iki koca kaya ile top gibi oynayan bir adama (Kayavuran) rastlamışlar. O da onlara katılmış. Gide gide bir kulübeye varmışlar. Geceyi kulübede geçirdikten sonra sabahleyin kalktıklarında, ağaçları büküp ören adamı (ağaçbükeni) kulübede bırakıp Şav ile elinde kaya ile oynayan adam (Kayavuran) ava gitmiş.

Kulübede kalan ağaçbüken, çok da güzel yemek yaparmış. Güzel ve çeşitli yemekler yapmış ve arkadaşlarının gelmesini beklerken kapı yönünden “jıw/fırr” diye bir ses duymuş. Kulübeden çıkıp baktığında kapının önünde, elinde yılandan bir kamçı tutan, horoza binmiş, çok uzun sakallı biri (Horozatlı) ona bakmaktaymış. Horozatlı, ağaçbükene:

“Beni horozdan indir” demiş. Ağaçbüken horozatlıyı hemen indirmiş. Horozatlı:

“Beni kulübeye götür” demiş. Ağaçbüken isteneni yapmış. Bu kez horozatlı:

“Bana yemek yedir” demiş ağaçbükene. O da konuğa pişirdiği güzel yemeklerden ikram etmiş. Bir aralık horozatlı, birden ağaçbükenin üzerine atılıp, onu kıskıvrak bağlamış ve orada ne kadar yiyecek varsa hepsini yemiş bitirmiş. Sonra da ağaçbükeni tekrar çözmüş ve horozuna bindiği gibi “jıw” diye fırlayıp kaybolmuş.

Arkadaşları akşam üstü kulübeye döndüklerinde hiç yemek yapılmadığını görmüşler. Ağaçbükene sormuşlar:

“Sen güzel yemek yapmasını bilirdin, hani nerede yemeklerin?” Ağaçbüken:

“Hastalandım, o yüzden bir şey yapamadım, kusura bakmayın” diye cevap vermiş.

Ertesi gün kulübede kayaburan kalmış, Şav ile ağaçbüken ava gitmişler. Öğle vakti horozatlı gelmiş, “jiw/huu” diye seslenmiş. Tepe oynatan bu sesi duyarak dışarı çıkmış. Gelen horozatlı, kayaburana, aynı ağaçbükene yaptığı gibi yapmış. “Beni indir, kulübeye götür, yemek yedir” diyerek kayaburanı meşgul etmiş, sonunda hiçbir yemek bırakmadan hepsini yemiş ve “jıw” diye horoza binip gitmiş.

Ağaçbükenle Şav akşam üstü kulübeye dönünce yiyecek bir şeyin hazır olmadığını görmüş. Onlar da kuru katı ne buldularsa bir şekilde açlıklarını gidermişler.

Üçüncü gün Şav kulübede kalmış, öbür ikisi ava gitmiş. Öğleye doğru horozatlı rüzgar gibi yine glemiş, “jıw” sesini duyurmuş. Şav kulübeden çıkmış, elinde yılandan bir kamçı olan, uzun sakallı bir adamın horozun üzerinde beklediğini görmüş. Horozatlı Şav’a seslenmiş:

“Beni indir”. Şav:

“Öyle âdet yoktur” diye yanıtlamış. Bunun üzerine horozatlı horozdan kendisi inmiş ve bu kez Şav’a:

“Beni kulübeye taşı” diye seslenmiş. Şav:

“Öyle bir Adıge âdeti yoktur. Adıgeler’de gelen misafir hastaysa veya çocuksa kucakta taşınır. Başkası için bu yapılmaz. Kendin yürüyerek girmelisin”.

Horozatlı yürüyerek kulübeye girmiş.

“Bana yemek yedir” demiş.

“İşte o âdetimizdir” diyerek Şav, horozatlıyı güzelce doyurmuş. Fakat horozatlı durmadan “beni yedir, beni içir” diyerek olanı biteni silip süpürmüş ama hâlâ doymuyor, yine istiyormuş. Şav sonu gelmeyen bu istek üzerine usanmış ve horozatlıyı dışarı çıkararak sakalından bir ağaca bağlamış.

Derken akşam olmuş, ava giden arkadaşları dönmüş. Onlara “Gelin size bir şey göstereceğim, dün ve önceki gün yemeklerimizi bitireni yakaladım” demiş. Arkadaşlarını alıp kulübenin arkasındaki koca ağacın yanına götürmüş. Ama orada kimseyi göremedikleri gibi, koca ağacın yerinden sökülmüş olduğunu görmüşler. Şaşıp kalmışlar.

Sökülen ağacın sürüklenirken bıraktığı izi takip ederek epeyce yol almışlar. Sonunda izlerin bittiği yerde kocaman kovuğu olan dev bir çınar görmüşler.

Şav kovuktan içeri girmiş. Aşağı indikçe buranın derin bir kuyu olduğunu fark etmiş. Kuyunun dibinde dört köşeli bir yere gelmiş. Bakmış ki her köşede güzel bir kız oturuyor. Kızlardan ikisi ağlıyor, ikisi ise gülüyormuş. Şav merakla:

“Nedir bu haliniz? İkiniz ağlıyor, ikiniz gülüyorsunuz” demiş. Kızlardan biri:

“Biz hepimiz horozatlının esiriyiz. Şu ağlayan ikisini bugün yiyecek, onun için ağlıyorlar. İkimizi ise başka güne bıraktı, onun için sevinip gülüyoruz” demiş. Şav telaşla sormuş:

“Peki nerede o horozatlı şimdi?” Kızlar:

“Şu aşağıdaki evde dinleniyor. Seni görürse derhal öldürür ve yer. Sen onu öldürmeye kalkarsan senin kılıcın ona işlemez. Onu öldürebilmek için yattığı yerde, baş ucunda asılı kılıcı kullanmak gerekir”.

Şav gösterilen yerdeki odaya girmiş, parmak uçlarına basarak sessizce ilerlemiş, duvarda asılı kılıcı almış ve bir vuruşta horozatlının kafasanı uçurmuş. Sonra esir kızların yanına gelmiş, “artık özgürsünüz, horozatlıyı öldürdüm” demiş. Kızlar bu habere pek sevinmiş.

Şav kuyunun ağzına doğru, arkadaşlarına seslenmiş, bir ip sarkıtmalarını istemiş. Şav sarkıtılan iple kuyudaki altın, gümüş ve diğer kıymetli eşyaların hepsini yukarı çektirmiş. Kızları da bellerinden bağlayarak yukarı göndermeye başlamış. Kızların sonuncusu Şav’a:

“Arkadaşlarını iyi tanımıyorsan, onları daha önce sınamamışsan önce sen çık kuyudan, sonra beni çekersin” demiş. Şav ise:

“Hayır, seni burada yalnız bırakıp çıkamam. Senden sonra arkadaşlarım beni de çeker” demiş. Böylece dört kız da kuyudan çıkarılmış ve kurtarılmış.

Arkadaşları ipi tekrar aşağıya, Şav’a uzatmış. Şav’ı yukarı doğru biraz çektikten sonra ipi durdurmuşlar. Ve ağaçbükenle kayaburan kendi aralarında gizlice konuşmuşlar: “Bunu çıkarırsak hem kızlara, hem de altın ve gümüşlere ortak olur. Onun payını biz paylaşalım” demişler ve ipi keserek Şav’ı kuyunun dibine düşürmüşler. Kızları ve kuyudan çıkan eşyaları alıp uzaklaşmışlar.

Kuyuda tek başına kalan ayının oğlu Şav, ne kadar seslenmişse de yanıt alamayınca oynanan oyunu anlamış. Kuyu dibinde bulduğu ağaç parçalarıyla kazıklar yapmış, onları birer birer kuyunun kenarlarına çakıp, onlara dikkatle basarak yukarı çıkmaya başlamış. Ama ağaç kazıklar kuyunun ağzına yaklaşınca bitmiş. Şav beklemiş, bir geçen olursa diye. Arada bir sesleniyormuş ama bir yanıt alamıyormuş.

Derken üç gün sonra Şav at sesleri duymuş. Başlamış “İmdaaaat, can kurtaran yok mu” diye bağırmaya. Sesi duyan avcılar kuyuya yaklaşmış. Kuyudan aşağı ip sarkıtmış ve Şav’ı çıkarmışlar. Şav kendisini kurtaranlara çok teşekkür etmiş ve onlardan bu kurtarma olayından kimseye bahsetmemelerini rica etmiş.

Avcılar avlanmaya, Şav da yoluna gitmiş.

Günlerce, aylarca yollarda kalmış. Gezmiş, dolaşmış, kendisini kuyunun dibinde bırakıp kaçan arkadaşlarını aramış. Tanınmamak için rastladığı bir çobanla elbiselerini değişmiş. Şav bu çoban kıyafetiyle artık iyice tanınmaz hale gelmiş. Bir gün bir köye konaklamak için uğradığında büyük bir düğün yapıldığını görmüş. “Kim evleniyor” diye sormuş. Köylülerden biri anlatmış:

“Bundan altı ay önce köyümüze çok zengin iki adamla dört kız geldi. Bu iki zenginle kızlardan ikisi evleniyor, ikisi de hizmetkar olarak onların yanında çalışıyorlar”.

Şav kimseye belli etmeden düğünleri olan iki zengini ve hizmetçilik yapan kızları gidip uzaktan seyretmiş. Hizmetçilik yapan kızlardan biri, kuyuda kendisini uyaran; “arkadaşlarını daha nöce sınamadıysan kuyudan önce sen çık” diyen iyi kalpli, akıllı kızmış.

Ayının oğlu Şav, kendisine yapılan bu ihanetin cezasını vermek için ilk önce ağaçbükenin yanına gitmiş. Onu bir vuruşta yere yıkıp ellerini, ayaklarını bağlamış.

Sonra kayaburanın yanına gitmiş, ellerini öyle bir yakalamış ki kurtulmasına imkan yokmuş. Onu da iyice bağlamış.

Köylüleri çevresine toplayıp, kendisine yaptıkları kötülüğü anlattıktan sonra, ikisini de ayaklarından iki katırın arkasına bağlatmış. Katırları kamçılayıp hızla koşturmuş. Hayvanlar arkalarına bağlı olanlardan huylandıkları için tekme de atıyormuş. Böylelikle iki kötü kalpli, hain insanı öldürmüş.

Bu işi bitirdikten sonra, kuyudan çıkan bütün altın, gümüş ve değerli ne varsa hepsini almış, dört kızı da yanına alarak kendi köyüne gelmiş. Köylüye ve babasına işkenceyle iş yaptıran ve zorbalıkla köyün tarlalarını zapteden köyün beyini de öldürmüş. Getirdiği altın ve gümüşleri, zengin köy beyinin mal ve mülkünü köylüye dağıtmış.

Ayının oğlu Şav köyde adalete dayalı bir düzen kurmuş. Hem kendi ailesi, hem de köylüleri sonsuza kadar mutlu bir yaşam sürmüşler.

(Çerkes Masalları, Türkçesi M.Yasin Çelikkıran-TEŞÜ, Kafkas Derneği Yayınları, 2001)